Σύγχρονοι τρόποι προσέγγισης τουρισμού από την Εκκλησία..αγιασμός και κερί διαδικτυακά - Ιστορίες, Ρεπορτάζ, Σχολιασμός Κρήτης Blog | e-storieskritis.gr

Παρασκευή 25 Σεπτεμβρίου 2015

Σύγχρονοι τρόποι προσέγγισης τουρισμού από την Εκκλησία..αγιασμός και κερί διαδικτυακά



Της Ελένης Βασιλάκη

Η πρακτική της αξιοποίησης ιερών τόπων, ναών, εκκλησιών και θρησκευτικών μνημείων για την προσέλκυση τουριστών και προσκυνητών δεν έχει σύνορα, δόγματα, θρησκείες. Αλλού τη συναντάμε στην εξελιγμένη (τεχνολογικά, οικονομικά) για τα δεδομένα της Ορθοδοξίας μορφή, κι αλλού σε πιο ήπια και κοντά στην πνευματικότητα και ιερότητα των χώρων, όπου αναπτύσσεται, μορφή.

Θα πρέπει καταρχήν να διευκρινίσουμε πως ιερός θεωρείται ένας τόπος στον οποίο υπάρχει σχέση θεϊκή και είναι ιερός επειδή, σε μια δεδομένη στιγμή, ήταν επίκεντρο θεϊκής αποκάλυψης.

Ανεξάρτητα  από τη θρησκεία, οι ιεροί τόποι  αποτελούν ισχυρά σημεία προσέλκυσης τουριστών συνδυάζοντας πνευματική ικανοποίηση με την ανακάλυψη νέων περιοχών, συνηθειών κ.α . Η Ιερουσαλήμ για τους Χριστιανούς, η Μέκκα για το Ισλάμ, το όρος Fuji-San για τους Γιαπωνέζους, το Βατικανό για τους Καθολικούς αποτελούν παραδείγματα ιερών τόπων (Josan, 2009,161-162).


Η περίπτωση της Παναγίας της Λούρδης, στα Πυρηναία στη Γαλλία, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αξιοποίησης ενός θρησκευτικού μνημείου και του συναισθήματος πίστης που το συνοδεύει, το οποίο υπερβαίνει τα τετριμμένα καθώς γύρω του, και εξαιτίας του θρησκευτικού του χαρακτήρα, έχει αναπτυχθεί ένα ολόκληρο δίκτυο εξυπηρέτησης προσκυνητών-τουριστών που αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη στην περιοχή.

Με επίκεντρο τη σπηλιά, όπου θεωρείται ότι εμφανίστηκε η Παναγία στη νεαρή Μπερναντέτ Σουμπιρού, αλλά και το νερό μιας πηγής που αναβλύζει στη σπηλιά και τροφοδοτεί τρεις δεξαμενές, στις οποίες λούζονται οι ασθενείς προσδοκώντας ίαση, η περιοχή έχει μετατραπεί σ’ έναν από τους κορυφαίους προορισμούς  προσκυνήματος.

Αρκεί μια επίσκεψη στην επίσημη ιστοσελίδα του Ναού της Παναγίας της Λούρδης για καταλάβει κάποιος το επίπεδο οργάνωσης της ως θρησκευτικού προορισμού: Προσευχές και ύμνοι on line, videos on demand, άναμμα  κεριού διαδικτυακά ακόμα και λήψη αγιασμού, ανεξαρτήτως αποστάσεως, πληκτρολογώντας απλά το σχετικό αίτημα στον υπολογιστή. Κανάλι που προβάλει τις δραστηριότητες του ναού, διασύνδεση με social media, πληροφορίες για άτομα που θέλουν να επισκεφθούν το ιερό προσκύνημα μόνοι τους, με την οικογένεια τους, με γκρουπ, ως εθελοντές, όντας ΑΜΕΑ, και πολλά άλλα συνθέτουν το σκηνικό της υπέρμετρης αξιοποίησης του θρησκευτικού μνημείου της Λούρδης.

Η επιρροή του προσκυνήματος στη Λούρδη, σημειώνει ο Rinschede, αντικατοπτρίζεται καταρχήν στη δημογραφική εξέλιξη του τόπου και ακολούθως στις οικονομικές δομές του, με μια ξεκάθαρη στροφή από τον γεωργικό τομέα σ’ εκείνο της παροχής υπηρεσιών. Η παρουσία τόσων προσκυνητών είναι επίσης υπεύθυνη για τις κτιριακές υποδομές που δημιουργήθηκαν στην περιοχή και αφορούν σε χώρους λατρείας, ξενοδοχεία, εστιατόρια και καταστήματα πώλησης λατρευτικών ειδών (1986, 21).

Ο συγκεκριμένος ναός έχει καταφέρει να δέχεται πάνω από 7 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, την ώρα που ο μόνιμος πληθυσμός της περιοχής, όπου βρίσκεται το προσκύνημα, δεν ξεπερνά τους 16.000 κατοίκους, ενώ  καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση στην αναλογία καταλυμάτων/τετραγωνικών μέτρων στη Γαλλία, μετά το Παρίσι (Κέζα, 2012).

Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου ο τουρισμός, γύρω από ένα θρησκευτικό μνημείο, αναπτύχθηκε χωρίς καμία απολύτως προετοιμασία, από ένα εντελώς τυχαίο γεγονός, όπως η προβολή του σε μια ταινία. Ο τουρισμός που σχετίζεται με κινηματογραφικές ταινίες θεωρείται ένα ξεχωριστό φαινόμενο άμεσα συνδεδεμένο με την ιστορία που αφηγούνται αυτές οι ταινίες, με τα τοπία, τους χαρακτήρες και τα συναρπαστικά γεγονότα τους (Mansson, 2011,1635).


Σε αυτή την κατηγορία ανήκει η Rosslyn Chapel, ο κομψός Αγγλικανικός Ναός ,τού ΙΕ αιώνα, στα περίχωρα τού Εδιμβούργου. Ο ναός αυτός ήταν μέρος της πλοκής της κινηματογραφικής ταινίας «Da Vinci Code», η οποία μετέφερε στη σκηνή το ομότιτλο πολυδιαβασμένο μυθιστόρημα  τού Dan Brown. Με αυτό τον τρόπο η Rosslyn Chapel από τη μια στιγμή στην άλλη βρέθηκε να κατακλύζεται από τουρίστες που θέλουν να νιώσουν «πρωταγωνιστές» του γνωστού έργου  καθιστώντας όμως έτσι το ναό ως ένα από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς της Σκωτίας (Τσέτσης, 2012).

Βέβαια ως προς την ανάπτυξη που έπεται της προβολής συγκεκριμένων περιοχών σε ταινίες, λογοτεχνικά έργα κ.α υπάρχει και ο αντίλογος, με τους Sheller και Urry (όπως αναφέρεται στο Mansson, 2014) να θεωρούν πως τα πράγματα στον τομέα αυτό είναι ρευστά καθώς άλλες περιοχές με αυτό τον τρόπο γίνονται δημοφιλείς και άλλες χάνονται και απορρίπτονται από τους τουρίστες. 

   
Την ίδια ώρα στην Ιταλία, που μαστίζεται από οικονομική κρίση τα τελευταία χρόνια, ένας τουλάχιστον τομέας παραμένει σχεδόν ανέγγιχτος, κι αυτός έχει να κάνει με το θρησκευτικό τουρισμό. Η Ιταλία με το Βατικανό, που αποτελεί πνευματικό και διοικητικό κέντρο για 1,1 δισεκατομμύριο καθολικούς σε όλο τον κόσμο, διαθέτει 30.000 εκκλησίες και ιερά ενώ, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών, στο έδαφος της βρίσκονται επτά από τα δέκα περισσότερο επισκέψιμα χριστιανικά ιερά (Lyman, 2014).

Οι επισκέπτες του Βατικανού ξεπερνούν τα 4,5 εκατομμύρια, σε ετήσια βάση, και η οργάνωση του για την προσέλκυση αλλά και για την υποδοχή αυτών των τουριστών ίσως είναι η πιο ολοκληρωμένη μεταξύ των θρησκευτικών προορισμών ανά τον κόσμο. Μια κεντρική ιστοσελίδα μεταφρασμένη σε εννέα διαφορετικές γλώσσες, αλλά και δεκάδες συγγενείς ιστοσελίδες, ραδιοφωνικός σταθμός, τηλεοπτικό κανάλι στο youtube και πολλά άλλα συνιστούν λίγα μόνο από τα επικοινωνιακά εργαλεία που θέτει στη διάθεση των επίδοξων επισκεπτών του το Βατικανό, το οποίο αποτελεί ανεξάρτητο κράτος από το 1929.  

Το Βατικανό εξάλλου συνυπάρχει με μια πόλη εξίσου σημαντική σε τουριστικό επίπεδο, τη Ρώμη, η οποία εμφανίζεται με  υπερβολές τόσο στην ιερότητα όσο και στην κοσμικότητα της, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Holderness, καθώς πρόκειται για μια πολύβουη διεθνή πρωτεύουσα γεμάτη με ιερούς χώρους αλλά προορισμένη για εμπόριο, παραγωγή χρήματος και ψώνια. Μάλιστα για να στηρίξει τα περί υπερβολής ο Holderness παραθέτει το παράδειγμα των διώροφων λεωφορείων που κυκλοφορούν στην «Αιώνια Πόλη» μεταφέροντας τουρίστες. Τα κόκκινα λεωφορεία  περιηγούνται στην μοντέρνα Ρώμη, τα κίτρινα στη χριστιανική Ρώμη, τα πράσινα στην αρχαία Ρώμη, με το πιο παράξενο, αλλά εύκολα κατανοητό σε οικονομικούς όρους, να είναι ότι όλα αυτά τα λεωφορεία, επί της ουσίας, κινούνται και ξεναγούν τους τουρίστες στα ίδια ακριβώς σημεία (2009,345).


Η Τουρκία επίσης αναγνωρίζει τη σημασία του θρησκευτικού τουρισμού και μάλιστα τα τελευταία χρόνια ανοίγει διάπλατα τις αγκάλες της για να δεχθεί, όχι μουσουλμάνους, αλλά χιλιάδες ορθόδοξους τουρίστες που κατακλύζουν την Καππαδοκία και άλλες περιοχές στα ανατολικά της χώρας όπου υπάρχουν ορθόδοξοι  λατρευτικοί χώροι. 

Ο Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Πατριαρχείου γλαφυρά περιγράφει: «Δεν είναι δε τυχαίο ότι και στην Τουρκία, όπου, μετά τον Μικρασιατικό ξεριζωμό και την Συνθήκη της Λωζάννης το 1923, ήταν αδιανόητο να πραγματοποιηθεί μια Ορθόδοξη λατρευτική Σύναξη στην Ανατολία, σήμερα, επίσημοι κρατικοί φορείς… ενθαρρύνουν πλέον τα Ορθόδοξα προσκυνηματικά ταξίδια, ανοίγοντας διάπλατα τις πύλες αλειτούργητων μέχρις εσχάτων, και σε πολλές περιπτώσεις ερειπωμένων, Ναών μας. Και τούτο, παρά τις κατά διαστήματα δυναμικές αντιρρήσεις ορισμένων ακραίων εθνικιστικών στοιχείων» (Τσέτσης,2010,9).


Και στην Ελλάδα όμως, παρότι σύγκριση σε οργανωτικό επίπεδο δύσκολα μπορεί να γίνει με τα αντίστοιχα παραδείγματα του εξωτερικού, η Παναγία της Τήνου είναι από τους δημοφιλέστερους θρησκευτικούς και προσκυνηματικούς, ειδικά για τους Έλληνες, προορισμούς. Παρότι η πρόσβαση, δια θαλάσσης, γίνεται ακόμα με παλιά και μικρά πλοία, ότι δεν έχουν γίνει ενέργειες για 12μηνο τουρισμό στο νησί, το οποίο επιπροσθέτως  δεν έχει προβληθεί αρκούντως στο εξωτερικό ως κορυφαίος  θρησκευτικός-προσκυνηματικός προορισμός, η Τήνος συγκεντρώνει τους καλοκαιρινούς μήνες χιλιάδες επισκεπτών που μεταβαίνουν εκεί παρακινούμενοι, κατά κύριο λόγο, από την πίστη τους και την ελπίδα τους για θαύμα. 

Μάλιστα όπως αναφέρει η Terzidou, στην περίπτωση της Τήνου, οι περισσότεροι επισκέπτες είναι μέλη θρησκευτικών τουριστικών γκρουπ ή θεωρούν τους εαυτούς τους προσκυνητές επομένως εφόσον όλοι τους μεταβαίνουν στο νησί λόγω του ναού της Παναγίας μπορούμε να μιλήσουμε εδώ και για καθάρα «εκκλησιαστικό τουρισμό» (2010, 342).

Το Ιερό προσκύνημα της Παναγίας Ευαγγελιστρίας της Τήνου διαθέτει, όπως όλοι οι θρησκευτικοί προορισμοί που σέβονται τον εαυτό τους, ιστοσελίδα σε πέντε γλώσσες, μέσω της οποίας μπορεί κάποιος να περιηγηθεί στην εκκλησία και τα μουσεία της, να διαβάσει την ιστορία της, αλλά και να επικοινωνήσει, μέσω e-mail, με τους εκπροσώπους του ναού .

Αποτελώντας σήμερα το ιερό κέντρο της Ελλάδας έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά ενός κορυφαίου προορισμού, τον οποίο οι άνθρωποι αξιολογούν με βάση τη φήμη του, λόγω θαυμάτων, κι όχι για την εικόνα του ως προορισμού. Ισχύει δηλαδή για το νησί, αυτό που εύστοχα παρατηρεί η Terzidou: «Κανένας ασθενής δεν θα διαλέξει με όρους αρχιτεκτονικής το πιο όμορφο νοσοκομείο για να πάει για θεραπεία αλλά το πιο διάσημο με όρους αποτελεσματικότητας» (2010,346).

Βιβλιογραφικές αναφορές

Holderness Gr, (2009), «ROME: MULTIVERSAL CITY-
The Material and the Immaterial in Religious Tourism» Cross Currents, vol 59, pages 342-348
Josan I, (2009), «Pilgrimage-a rudimentary form of modern tourism», GeoJournal of Tourism and Geosites, vol.4, pages 160-168
Mansson M, (2011), «MEDIATIZED TOURISM» ,Annals of Tourism Research, Vol. 38, pages 1634–1652
Mansson M, «Performing Rosslyn Chapel- popular culture and tourists making of space». Στο International Conference: Tourism and the New Global Economy Brugge, Belgium18-20 June 2014
Rinschede G, (1986), «The Pilgrimage Town of Lourdes», Journal of Cultural Geography, 7:1, pages 21-34, London: Routledge
Terzidou M, «Religion as a motivation to travel: The case of Tinos island in Greece», στο MIBES 2010, Kavala, 4-6 June 2010
Κέζα Λ, (2012),«Και ο Θεός βοηθός;», Εφημερίδα το Βήμα της 13 Αυγούστου 2012. Διαθέσιμο στο: http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=470284
Lyman Er. J, (2014), Religious tourists keep Italy on must-see lists. Διαθέσιμο στο:
Τσέτσης Γ, (2010) «Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ προσκυνήματος και «Θρησκευτικού τουρισμού». Διαθέσιμο στο: http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/tourism/a4.pdf

Σελίδες